"Temel Müteahhitleri Derneği Sektörün Sorunlarına Çözüm Üretmek Üzere Yola Çıktı"

Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz? TMD’de üstlendiğiniz görev ve sorumluluklarınızdan bahseder misiniz?

1980 yılında İnşaat mühendisliği dalında lisans eğitimimi tamamladım. 1981 yılında başladığım yüksek lisans eğitimime devam ederken, eş zamanlı olarak DSİ Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar Dairesinde proje mühendisi olarak başladığım kariyerime, 1984 yılında geoteknik dalında yüksek lisans eğitimimi tamamladıktan sonra 1985 yılında Enka İnşaat ile Suudi Arabistan’da saha mühendisi olarak devam ettim. 1985-1990 yıllarında arasında Enka ve Kasktaş firmalarının Riyad, Mekke, Medine ve Cidde şehirlerindeki çeşitli projelerinde görev aldıktan sonra 1990 yılında Türkiye’ye dönerek Kasktaş’ın Türkiye, Suudi Arabistan ve Rusya’daki projelerinde farklı görevler üstlendim. Profesyonel kariyerime devam ederken bir yandan da İTÜ İnşaat Fakültesinde doktora çalışmalarına devam ederek, 2002 yılında geoteknik dalında doktoramı tamamladım. Halen, Enka İnşaat ve Sanayi A.Ş.’nin zemin ve temel mühendisliği alanındaki ihtisas firması olan Kasktaş’ın genel müdürü olarak görev yapmaktayım. 2021 yılında, Türkiye’deki üniversitelerin geoteknik dalında çalışan akademisyen ve sektörde faaliyet gösteren profesyonellerin üye olduğu, konusunda Türkiye’nin en prestijli derneklerinden biri olan Zemin Mekaniği ve Geoteknik Mühendisliği (ZMGM) Derneğinin Başkanlığına seçildim. Halen ZMGM Derneği başkanlığını ve kurucusu olduğum Temel Müteahhitleri Derneği’nin (TMD) başkanlık görevlerini yürütmekteyim.

Temel Müteahhitleri Derneği’nin faaliyete başlama sürecinden bahseder misiniz?

Kasktaş olarak 2018 yılından itibaren Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren firmaların ortak bir platform oluşturmak üzere kurduğu European Federation of Foundation Contractors (EFFC) derneğine Türkiye’den ilk ve tek firma olarak üye olmuştuk. Avrupa’da ve dünyanın farklı ülkelerinde birbiriyle rekabet halinde olan firmaların sektörün ortak sorunlarına çözüm üretmek amacıyla bir araya gelerek çok değerli çalışmalar ürettiklerine tanık oldum. Türkiye’de daha önceki yıllarda temel müteahhitlerinin bir araya gelerek kurduğu dernekler ne yazık ki ortak bir amaç etrafında buluşamadıkları için faaliyetlerini sona erdirdiler. EFFC’ye ülke olarak üye olmak üzere Türkiye Temel Müteahhitleri Derneğini kurmak üzere çalışmalara başladım. Derneğimizin kuruluşu için 2020 yılında çalışmalara başlamamıza rağmen araya giren pandemi süreci ve dernekler kanunundaki değişiklikler nedeniyle kuruluşumuz 2021 yılında gerçekleşti. Sektörde kırk yılı aşkın süredir çalışan bir mühendis ve yönetici olarak yaşanan sorunların bütün firmalar için benzer olduğunu, bir araya gelerek çözüm üretmenin daha gerçekçi olduğunu gördüğüm için Temel Müteahhitleri Derneği’ni kurmak üzere yola çıktım.

Dernek olarak kaç üyeden oluşuyorsunuz?

Sektörün sorunlarına vakıf olan gerek teknik gerekse kalite anlamında sektörün olumlu yönde gelişmesi için katkıda bulunarak sorunlara çözüm üretmek üzere birlikte yola çıkacağımız üye firmaları titizlikle seçtik. Üyelerimizi belirlerken nicelikten çok nitelik üzerinde durarak her biri konusunda uzman olan Enka Pazarlama, Geobos, İksa Mühendislik, Karma Makina, Karun Makina, Kasktaş, Mas Zemin, SAS Steel, Sistem Zemin, TBT Makina, Temka İnşaat, Trevi İnşaat, Toker Mühendislik, Sentez İnşaat, Zemin Etüt Tasarım AŞ ve Zetaş Zemin Teknolojisi AŞ olmak üzere toplam on altı firma ile yola çıktık. Türkiye’deki derneklere üye olan firma ve şahıslar en kısa sürede dernekten somut bir yarar sağlama yanlışına düşüyor. Halbuki dernekler, üyelerin verdiği katkı oranında gelişir ve sektöre sunduğu pozitif katkılar dolaylı olarak üyelere yansır. Üyelerimiz bu bilinçle uzun soluklu bir hedefe erişmek üzere çalışmaktadır.

Üyelik sürecinde önemli olan noktalardan bahseder misiniz? İsteyen her firma size üye olabiliyor mu?

Temel Müteahhitleri Derneği olarak Türkiye’de geoteknik müteahhitliğinin hukuksal, kurumsal ve finansal altyap��sının gelişmesine ve yerleşmesine katkıda bulunmak amacıyla temel mühendisliği ve geoteknik alanında faaliyet gösteren yükleniciler, alt yükleniciler, makine ve malzeme tedarikçileri, tasarımcı ve danışmanlar; kısaca, zemin ve temel projeleriyle ilgili faaliyette bulunan tüm paydaşların ortak bir çatı altında toplanması; bu suretle European Federation of Foundation Contractors (EFFC) üye ülkelerin üyelerimize ulaşmalarını kolaylaştıracak ortak bir platform oluşturmayı hedefliyoruz. Açıklanan koşulları sağlayıp Derneğimize üye olmak isteyen firmalar temelmd.org.tr web sitemizdeki üyelik koşullarımızı inceleyip başvuru formunu doldurarak bize ulaşabilirler.

Derneğin işleyişi hakkında bizleri bilgilendirir misiniz?

Derneğimize üye olan firmaların temsilcileriyle rutin toplantılar düzenliyoruz. Bu toplantılarda sektördeki sorunlara çözüm üretmemiz gereken öncelikli konuları belirleyip, bu konularda komisyonlar oluşturup çalışmalara başlıyoruz. Örnek vermek gerekirse kazıklı temellerde kullanılan özel betonların üretimi ve kalite kontrolü için yapılacak deneyler, kazık delgi sıvıları hakkında teknik şartnameler oluşturmak üzere kazık ve diyafram duvar uygulamalarında sık karşılaştığımız sorunlara kurumsal olarak çözümler üretiyoruz. Ana çatı örgütümüz olan EFFC’ye üye olan ülke federasyonları düzenli olarak her yıl iki kez farklı ülkelerde toplanmaktadır. TMD, Fransa, İngiltere ve İtalya federasyonlarıyla eşit oy ve temsil hakkıyla toplantılara katılıp ülkemizi temsil etmektedir. 2023 yılında Amsterdam’dan sonra yapılacak ikinci toplantımız eylül ayında İstanbul’da gerçekleşecektir.

TMD olarak hangi alanlarda temsilcilikler üstleniyorsunuz?

Temel Müteahhitleri derneğinin üye profiline baktığımızda Geoteknik müteahhit firmalar, Makine tedarikçileri ve konularımızla ilgili Proje ve danışmanlık yapan firmaları görebilirsiniz.

İnşaat sektöründeki süreçlerden bahseder misiniz? Sektörde en çok yaşanılan sorunlara değinir misiniz?

İnşaat işlerinin doğru olarak yapılmaması halinde hatayı yapanın cezalandırılması Hammurabi (MÖ. 1750) devrinden beri ve kanunlarla düzenlenmiş olmasına rağmen, aradan geçen 3773 senede ülkemizde kusurlu proje ve imalat nedeniyle yapıların göçmesine neden olmanın somut bir yaptırımı olmadığını belirtmek sanırım yanlış olmaz. Son depremlerde yaşanan örneklerde görüldüğü gibi Türkiye’de yıkıma neden olduğu için proje belgesi iptal edilen proje firması ve/veya müteahhitlik belgesi iptal edilen genel müteahhit veya temel müteahhidine rastlamak mümkün değil. Diğer yandan Türkiye’de geoteknik taahhüt sektöründe iş yapan firmaların büyük bir sıkıntı içinde olduğunu belirtmemiz gerek: Avrupa ülkelerinin toplamından daha fazla sayıda makinaya sahip geoteknik taahhüt firmasının faaliyet göstermesinin yarattığı vahşi rekabet ortamı, geoteknik taahhüt projelerinin fiyatlarını sürekli olarak geriye çekmekte yoğun iş hacmine rağmen toparlanamamaktadır. Sahibi olduğu makinaların leasing taksitlerini ödemeye çalışan firmaların maliyet fiyatlarının altında iş yapmasının getirdiği kalite eksikliği, maliyetlerin büyük bölümü döviz olmasına rağmen ödemelerin TL olması, ödemelerdeki gecikmeler ve ani kur değişikliklerini de olumsuz faktörlere ekleyebiliriz. Yatırımcı veya genel müteahhitlerin ölçek olarak kendilerinden küçük boyuttaki geoteknik taahhüt firmalarına dikte ettikleri, yapılan işin boyutuyla orantılı olmayan nakit kesintiler, uzun vadeli ödeme koşulları gibi mali koşullar, dengesiz ceza maddeleri, süre olarak ulaşılması mümkün olmayan iş programlarını sözleşmelerine koymaları ve iş sırasında ortaya çıkabilecek yeni koşullar nedeniyle fiyat farkı ödemek istememesi vb. gibi olumsuz sözleşme koşullarının yarattığı ihtilaflı bir ortamda projelerin gerçekleşmesi. Bu yöntemin, zemin gibi bünyesinde çok fazla belirsizlik bulunduran, özellikle geoteknik alanda faaliyet gösteren tüm tedarik zinciri için tehlikeli bir yol olduğuna inanıyoruz. Ne yazık ki, sektörümüzdeki haksız rekabet ortamı ve yukarıda belirtilen orantısız sözleşme koşullarına imza atmak zorunda kalan birçok firma varlığını sürdüremeyerek sektörden silinip gitmiş, zor koşullarda ve mali imkansızlıklarla varlığını sürdürmeye çalışan firmaların yaptığı uygulamalarda kalite, iş güvenliği gibi kavramların adı bile anılmaz olmuştur. Sektörün diğer zorlukları arasında nitelikli iş gücünün bulunmasında yaşanan zorluklar, malzeme fiyatlarındaki belirsizlik ve dalgalanmalar ve yüksek akaryakıt maliyetleri sayılabilir.

Yakın zamanda ülkemizi derinden etkileyen Kahramanmaraş merkezli depremler çok büyük yıkıma neden oldu. Yaşadığımız bu acı tablonun önlenmesi veya minimum düzeyde kalması için nasıl bir inşaat süreci gerçekleşmeli?

Deprem sonrası 10 ilimizde akademisyenler ve meslek odaları tarafından yapılan gözlemler yıkımların ve can kayıplarının en çok yapı-geoteknik mühendislik hizmeti almayan konut türü yapılarda meydana geldiğini ortaya koymaktadır. Bölgede yapılan gözlemler baraj, tünel, köprü gibi mühendislik hizmeti almış yapılarda önemli hasar oluşmadığını ortaya koymaktadır. Diğer yandan, Hatay ve İskenderun’da temel zemini jet grout kolon vb. yöntemlerle iyileştirilen veya kazıklı temellere oturan binaların hasar almadığı gözlenmiştir. Hasarların önüne geçmek için merkezi ve yerel yönetimlerin üzerine ciddi görevler düşmektedir. Günümüze kadar uygulanan imar mevzuatı süratle terk edilerek yapıların tasarım ve inşaat aşamalarında yetkin mühendis ve firmalar görev almalı, yapı denetim firmaları ciddi olarak görevlerini yapmalı, malzeme ve imalat kalitesini mutlaka denetlemelidir. Yeni yerleşime açılacak bölgeler Jeoloji-Jeofizik mühendisleri ve şehir ve bölge planlama mimarları tarafından seçildikten sonra, disiplinler arasındaki iş bölümü yapılarak, zemin araştırmalarının neticesi doğrultusunda, yetkin inşaat mühendislerinin (geoteknik ve yapı) görev almasıyla yapıya uygun temel tipinin seçimi ve üstyapı tasarımında yaşanan hasarları ve can kayıplarımızı en aza indirmemiz mümkün olacaktır. Popülist yaklaşımlarla bu sürecin doğru yönetilmesinin mümkün olmadığını yaşadığımız depremler acı bir şekilde önümüze koymuştur.

İnşaat sektöründeki bir an önce çözüme kavuşturulması gereken konulara değinir misiniz?

Geoteknik sektördeki sorunları proje, uygulama ve denetim işlerinin iç içe geçmesi ve kalitesizlik olarak ortaya koyabiliriz. Yaptığı işin bilincinde olmayan, mesleki bilgi birikimi ve yeterliliği olmayan kişi ve firmalar tarafından üretilen gayri ekonomik projeler, hatalı imalatlar, imalatların yer altında kalacağı öngörüsüyle bilinçli olarak yapılan eksik imalatları serbest rekabet kurallarına aykırı olarak fiyat avantajına çevirerek düşük fiyatla işleri alıp can ve mal kaybıyla sonuçlanabilecek felaketlere imza atılması sektörün en önemli sorunlarıdır. Bu konuda söylenecek o kadar çok sözümüz var ki tamamını söylemeye yerimiz ve zamanımız yetersiz kalır. Derneğimiz ve üyelerimiz yukarıda açıklanan olumsuz koşulların yarattığı ekonomik zararın bilincinde olarak sektördeki olumsuz koşulların düzeltilmesi için yola çıkmıştır. Kalitenin yükseltilmesi, projelerde ve uygulamada ekonomi sağlayacak yeni yöntem ve teknolojilerin kullanıma alınması, çalışma grupları oluşturarak imalata dönük Türkçe rehberler oluşturulması, imalatta çalışan mühendis ve operatörlerin eğitilmesi ana amaçlarımız olarak sıralanabilir. Ne yazık ki, Türkiye’de kalite ve iş güvenliği konularında birçok yönetmelik olmasına rağmen, uygulamada yapılan hatalar ve denetim eksikliği birçok yapının yıkılmasına veya kullanılamaz hale gelmesine ve mal ve can kaybına neden olmaktadır. Bunların başlıca nedenleri:

• Yeterli sayıda ve kalitede zemin araştırması yapılarak belirsizliklerin en aza indirilmesinin sağlanmaması;
• Zemin araştırması sonuçlarından yararlanarak hesaplara esas olacak zemin profili ve zemin parametrelerinin doğru olarak belirlenmemesi;
• Projelerin yetkin ve deneyimli geoteknik mühendisler tarafından yapılmaması;
• Uygulamaların deneyimli firma ve proje yöneticisi tarafından yapılmaması;
• Geoteknik yükleniciye zeminde karşılaşılan farklı koşulların dikkate almasına olanak vermeyen katı sözleşme koşullarının getirdiği kısıtlamalar;
• Malzeme ve uygulamada kalite kontrol eksikliği;
• Uygulamaların aletsel gözlemle takip edilmemesi;
• Firmalar ve mühendisler için yetkinlik belgelendirmesi ve mesleki yeterlilik sisteminin olmaması;

Yukarıda tanımlanan sorunların hepsinden önemlisi; projelendirme, imalat, kalite ve denetim konularında topyekûn zihniyet değişimi gerekmektedir.

Son olarak eklemek istedikleriniz neler?

Geoteknik sektörde, genel müteahhitlik sektörü ve kamu kurumları arasında köprü işlevi görecek, sorun ve ihtiyaçları belirleyip çözümler üretecek, mesleki eğitim faaliyetleri ve kongreler düzenleyecek, sektörümüzle ilgili standartların ve mevzuatın oluşturulması, gelişmeler ve ihtiyaçlar doğrultusunda  mevzuatın iyileştirme süreçlerine katkı sağlayacak, sektörümüzün dış ülkelerle olan iş birliğini organize edecek, uygulama ve etik kuralları oluşturacak bir organizasyona duyulan ihtiyaç neticesinde örgütlenen TMD’nin sadece üyelerine değil, sektörün sorunlarını yakından bilen üyelerin varlığıyla orta vadede çok değerli katkılarda bulunacağını ve kalite çıtasını yükselteceğine olan inancım tamdır. Sektörümüzün en önemli sorunlarını ve Derneğimizin amaçlarını tanıtma imkânı verdiğiniz için teşekkür ederiz.